Verloop van kleinschalig gemengde bedrijven naar grootschalige landbouw
In de eerste helft van de vorige eeuw waren er veel gemengde bedrijven. Vaak enkele koeien met wat akkerbouw. In de winter werd hooi gevoerd aangevuld met bieten, tarwe en groente afval. De mest gemengd met stro ging op de mestvaalt en werd zo gecomposteerd. Door de hoge koolstof / stikstof verhouding (C/N) van 12 of hoger was dit heel vruchtbare mest.
Het belang van goede mest
Voor het bodemleven is een hoge C/N-verhouding belangrijk omdat dit de energie levert waarmee de organische stof word opgebouwd. Ook is deze energie nodig om mineralen voor de plant beschikbaar te maken. Wormen trekken de C/N verhouding naar beneden, ze zijn echter belangrijk om de grond luchtig te houden, de gangen kunnen water vasthouden en overtollig water afvoeren.
Er is een symbiose tussen planten en het bodemleven, waarbij de plant via de wortels suikers afgeeft aan het de bodem, het bodemleven maakt mineralen voor de plant beschikbaar welke dan kunnen worden opgenomen. Goede mest met een hoger C/N verhouding voed dus het bodemleven, het bodemleven voed op haar beurt de plant en de planten dienen als voedsel voor dier en mens.
Kunstmest
Kunstmest deed zijn intrede, de schaalvergroting zette door en overheid en banken benadrukten het belang van een zo hoog mogelijke opbrengst per hectare.
Het gebruik van kunstmest leid tot verzuring van bodems, met bekalken word gecorrigeerd. Door een onevenwichtige bemesting, veelal op N-P-K basis, en een bredere inzet van gescheiden meststromen treed er steeds meer onbalans op in de bodem. Een onevenwichtige zuur-base balans, langere periodes van droogte en het injecteren van mest zijn erg nadelig voor het bodemleven.
Al met al resulteert dit in het feit dat de bodemweerbaarheid steeds verder onder druk komt te staan. Dit gaat ten koste van een goede beworteling waardoor ook de plantweerbaarheid sterk afneemt.
Door het gebruik van kunstmest is ook de hoeveelheid eiwit in planten veranderd, hierdoor daalt de C/N verhouding van mest steeds verder wat het bodemleven verder doet verminderen. Bij Organische stof gehaltes onder de 2% ligt het bodemleven bijna volledig stil.
Drijfmest, en voeding van de dieren
Met de opkomst van ligboxenstallen is drijfmest veelal in plaats gekomen van stalmest. Deze is overwegend anaerobe met een lage C/N verhouding en dus van mindere kwaliteit. Anaerobe mest produceert veel schadelijke gassen zoals ammoniak, blauwzuurgas (cyanide), methaan, lachgas en zwavelwaterstof. Hoewel ook de industrie mede verantwoordelijk is word met name de agrarische sector hier op afgerekend.
Sinds de jaren ’90 is emissie arm aanwenden van mest verplicht geworden. Hoewel de uitstoot van ammoniak sterk is terug gedrongen heeft dit tot een nog sterkere degradatie van onze bodems geleid.
Door het in strookjes injecteren van de mest is de concentratie van de mest veel hoger dan bij bovengrondse verspreiden. Hierdoor kunnen mineralen (inclusief ammonium) zich niet snel binden aan het klei-humus-complex met uitspoeling als gevolg.
Verder is destijds weinig rekening gehouden met andere schadelijke gassen en wat deze bij emissiearme aanwending met het bodemleven doen. Bij gewoon bovengronds uitrijden wordt met name blauwzuurgas direct door zuurstof in de lucht onschadelijk gemaakt.
Bij het injecteren blijft blauwzuurgas echter in de mest zitten en zal dus in de bodem onschadelijk moeten worden gemaakt door zuurstof. Bodemverdichting staat voor zuurstofgebrek, de aerobe biologie neemt steeds verder af terwijl pathogenen en ziektekiemen steeds meer de overhand krijgen. Niet voor niets is in Duitsland destijds gekozen om het direct in de grond brengen van mest te verbieden.
Een ander nadeel van drijfmest is het hoge zoutgehalte, zeker bij toepassing onder droge omstandigheden leid dit al snel leid tot verbranding van gewassen. De mest moet eerst door het al dan niet aanwezige bodemvocht worden verdund voordat het bodemleven deze kan gebruiken. Ook hierdoor neemt de kans op vervluchtiging en uitspoeling toe.
Kringlooplandbouw voor meer bodemvruchtbaarheid en beter verdienmodel
Het is een feit dat overheid, gesteund door natuurorganisaties aandringen op kringlooplandbouw. Hoewel de sector veelal word geframed en als hoofdschuldige word aangewezen heeft ook de overheid een stevige vinger in de pap gehad door verkeerd mestbeleid.
Zelf aan de slag, praktijkvoorbeeld maisteelt
Agrarisch ondernemers zijn gebaat bij een betere bodemvruchtbaarheid. Subsidiepotjes vanuit overheid zijn welkom, echter de goedkoopste en snelste weg is om zelf actie te ondernemen. Zo kan er in de maisteelt op zandgronden met lagere organische stofgehaltes bespaard worden op rijenbemesting met stikstof. Dit komt de C/N verhouding ten goede. Door op de zaaimachine met startgranulaten te werken ontstaat er een betere wortelontwikkeling. Planten worden weerbaarder en er worden meer mineralen opgenomen.
In meerjarige praktijkproeven met mais op ruggen geteeld zagen we dat een zwaarder wortelgestel bij mais resulteert in veranderende opname van mineralen. Door de betere beworteling in de ruggen was de mais minder ver in de afrijping (tabel 1) waardoor een één op één vergelijking niet opgaat. Echter is al duidelijk dat er meer Koper,Chloor, Fosfaat, Calcium en Kalium is opgenomen (tabel 2)
Zwaarder wortelgestel met latere rassen
In praktijkproeven met het extreem late maisras Mustang in 2020 waren keer op keer de voordelen te zien van een extreem zware beworteling. Zo hield het gewas extreem goed stand bij aanhoudende droogte, de opbrengst in tonnen was hoger dan bij gangbaar geteelde rassen.
Aangezien wortels exudaten afscheiden, bijdragen aan extra organische stofopbouw en de bodembiologie stimuleren ontstaat er extra wisselwerking met het bodemleven. Door de bodem mineraaltechnisch te verrijken met steenmeel wat door het bodemleven word verteerd en waardoor nutriënten worden vrijgezet ontstaat een actiever bodemleven wat de bodemvruchtbaarheid ten goede komt.
Latere rassen hebben dus een hoger opbrengstpotentieel en ontwikkelen naar verhouding een zwaarder wortelgestel. In combinatie met betere mest, steenmeel en onderzaai met bijvoorbeeld rietzwenk kan op bodemvruchtbaarheid gewerkt worden. Niet kerende grondbewerking (NKG) en alternatieve teeltmethoden dragen verder bij aan bodemvruchtbaarheid waarbij het de kunst is om teeltkosten laag te houden.
Onze droogtetolerante maisrassen Mustang, Rosomak en Dirigent en steenmeel bestel je gemakkelijk via onze webshop.
Benieuwd hoe je de voordelen van de natuurlijke kringloop in jouw bedrijf kunt inpassen. Voor loonwerkers en studieclubs organiseren wij prikkelende lezingen. Ook een persoonlijk bedrijfsbezoek is mogelijk.